یخچالهای طبیعی سراسر جهان با سرعت نگرانکنندهای آب میشوند، اما یک تکه یخ کوچک از دل رشتهکوه پامیر در تاجیکستان شاید راز بقا و احیای آنها را در خود پنهان کرده باشد.
این هستهٔ یخی اکنون در آزمایشگاهی در ژاپن زیر نظر دانشمندی به نام یوشینوری ایزوکا موضوع بررسیهای دقیق و علمی قرار دارد.
این نمونه از ارتفاعات تاجیکستان به دست آمده و بخشی از پروژهای جهانی است که میکوشد توضیح دهد چرا یخچالهای طبیعی آن کشور، برخلاف روند جهانی، در برابر ذوب شدن مقاومت کرده و حتی اندکی رشد کردهاند.
ایزوکا، استاد دانشگاه هوکایدو، میگوید اگر سازوکار افزایش حجم یخ در پامیر روشن شود، شاید بتوان از آن برای حفاظت از یخچالهای طبیعی دیگر نقاط جهان بهره برد. او این هدف را بلندپروازانه میداند، اما اضافه میکند «امیدوارم پژوهش ما در نهایت به مردم کمک کند.»
طبق یک پژوهش منتشرشده در نشریه «نیچر کلایمت چنج»، هزاران یخچال طبیعی طی دهههای آینده از میان خواهند رفت، مگر آنکه روند گرمایش زمین مهار شود.
اوایل امسال، خبرنگاران خبرگزاری فرانسه همراه ایزوکا و گروهی از پژوهشگران سفری دشوار به ارتفاع ۵۸۱۰ متری در رشتهکوه پامیر داشتند. این منطقه به دلیل «ناهنجاری پامیر–قراقروم» تنها نقطه کوهستانی جهان است که در آن یخچالها نهتنها آب نشدهاند، بلکه کمی هم رشد کردهاند.
«ناهنجاری پامیر–قراقروم» یا «پایداری غیرمنتظره یخچالهای پامیر و قراقروم» اصطلاحی است که دانشمندان برای توصیف پدیدهای عجیب به کار میبرند: درحالیکه تقریباً تمام یخچالهای جهان بهدلیل گرمایش زمین کوچک میشوند، بخشی از یخچالهای واقع در پامیر، قراقروم و هیمالیا یا ثابت ماندهاند یا حتی کمی رشد کردهاند.
گروه دانشمندان و خبرنگاران در ارتفاعات پامیر دو ستون یخی حدود ۱۰۵ متری را حفاری کردند. یکی از آنها قرار است در پناهگاه زیرزمینی «بنیاد حافظه یخ» در قطب جنوب ذخیره شود تا برای نسلهای آینده باقی بماند. نمونه دیگر به آزمایشگاه دانشگاه هوکایدو ارسال شده تا علت افزایش بارش و پایداری یخچال در یک قرن اخیر بررسی شود.
برخی کارشناسان این وضعیت غیرعادی را به «سردتر بودن منطقه» و نیز «افزایش رطوبت ناشی از آبیاری گسترده در پاکستان که در نهایت به شکل برف در پامیر میبارد» نسبت میدهند، اما این نخستین بار است که هستههای یخی میتوانند داده علمی دقیقی از گذشته ارائه کنند.
جستوجو برای «یخ باستانی»
ایزوکا میگوید «اطلاعات گذشته کلید فهم آینده است». نمونههای یخ میتوانند نشان دهند در چه دورههایی یخچال ذوب و دوباره منجمد شده، چه زمانی برفهای کمتراکم روی هم نشسته و حتی چه فعالیتهای آتشفشانیای در گذشته رخ داده است. ایزوتوپهای آب نیز میتوانند دماهای گذشته را آشکار کنند.
پژوهشگران امیدوارند بخشهایی از این نمونهها تا ۱۰ هزار سال قدمت داشته باشد، هرچند بخش زیادی از این یخچال حدود شش هزار سال پیش در یک دوره گرمایش طبیعی آب شده است.
نمونههای شکننده، لایههای شفاف، یا مواد آتشفشانی داخل یخ همگی به پژوهشگران کمک میکنند تاریخچهٔ کاملتری از اقلیم این منطقه بسازند.
دانشمندان از زمان تحویل نمونهها در نوامبر امسال، در اتاقهای ذخیرهسازی بسیار سرد تا منفی ۲۰ درجه کار کردهاند تا تراکم، ساختار لایهها و ویژگیهای دانههای برف را ثبت کنند.
یک دانشجوی گروه تحقیق به نام سورا یاگینوما میگوید: «هسته یخی نمونهای بینهایت ارزشمند است. از همین یک نمونه باید همه تحلیلهای فیزیکی و شیمیایی را انجام دهیم.»
رویکرد تیم، آزمون و خطا و پیشروی آهسته اما دقیق است. نخستین نتایج ممکن است سال آینده منتشر شود. بخش دیگری از این گنجینهٔ یخی که در قطب جنوب نگهداری میشود، فرصت پژوهشهای بعدی را فراهم خواهد کرد؛ از جمله بررسی تأثیر تاریخی فعالیتهای معدنی بر کیفیت هوا و بارش منطقه.
ایزوکا میگوید: «از خلال این نمونهها میتوانیم بفهمیم محیط زمین چگونه در واکنش به فعالیتهای انسانی تغییر کرده است.» او این پژوهش را «بسیار هیجانانگیز» توصیف میکند، چرا که هنوز رازهای بسیاری در دل یخها پنهان مانده است.
سازمان ملل میگوید سال ۲۰۲۵ در مسیر تبدیل شدن به دومین یا سومین سالِ گرم ثبتشده در تاریخ قرار دارد و تمام ۱۰ سال گرم تاریخ که تاکنون اندازهگیری شده، همگی در دههٔ گذشته رخ دادهاند.
بررسیهای علمی میگویند از دههٔ ۱۹۶۰ تا امروز، یخچالهای کوهستانی جهان دستکم ۹ تا ۱۰ هزار گیگاتن (یعنی حدود ۹ تا ۱۰ تریلیون تُن) یخ از دست دادهاند و این ذوبشدن تا اینجا حدود ۲.۵ تا ۳ سانتیمتر به سطح دریاهای جهان اضافه کرده است.
